ناخن جویدن کودکان

بسياري از والدين زماني که مي بينند فرزندشان در حال جويدن ناخن هايش است ناراحت، آزرده و خشمگين مي شوند و مدام به او تذکر مي دهند که «ما نگران سلامتي و بهداشت تو هستيم و نمي خواهيم در آينده انگشتاني زشت داشته باشي.» بيشتر آنان بر اين باورند که کودکاني که ناخن مي جوند، دچار فشار عصبي و اضطراب شده اند و سعي دارند با اين عمل خود تشويش و دلهره خود را کاهش دهند. آنها همچنين نگران اين موضوع هستند که اين رفتار در کودکانشان به صورت عادتي درآيد که در آينده به سختي بتوانند آن را ترک کنند.

يک عادت ممکن است گاه به عنوان يک سرگرمي و گاه راهي براي رهايي از اضطراب هاي روزانه کودک انتخاب شود. اغلب کودکان و نوجوانان طي دوران رشد خود، عادات و رفتارهاي گوناگوني را تجربه مي کنند که مورد تاييد والدين و اطرافيان شان نيست؛ مثل مکيدن شست، انگشت در بيني کردن، مو تاب دادن و چرخيدن هاي متوالي در اتاق. آنان اين عادات را کاملاً غير ارادي و ناخودآگاهانه انجام مي دهند و به هيچ وجه قصدشان آزردن و برانگيختن ديگران نيست. در اين گونه موارد انتخاب شيوه مقابله و رويارويي با آن مشکل از اهميت ويژه يي برخوردار است زيرا مي تواند تاثير زيادي بر روند درمان يا وخيم تر شدن اوضاع بگذارد. 
چه کودکانی به ناخن جویدن مبتلا می شوند؟
معمولاً کودکان مضطرب به ناخن جویدن مبتلا می شوند که گاهی تا مجروح کردن انگشتان نیز پیش می رود زیرا ناخن جویدن در کودکان منقلب و هراسان، تسکین ایجاد می کند و باعث آرامش شان می شود. این بچه ها به محض رهاکردن این کار، دچار اضطراب می شوند و دوباره شروع به ناخن جویدن می کنند.از اين رو گروهي از روانشناسان بر اين باورند که نفس «جويدن ناخن» عادتي زشت و ناپسند نيست، بلکه تنها راهی براي رهايي از تنش و استرس در کودک است. 
گاهي والدين به این فکر می کنند يک کودک چرا بايد فشار عصبي داشته باشد؟ آيا مگر دوران کودکي دوران فراغت، بازي و بي خيالي نيست؟ اگر کودکي بنا به دلايلي عصبي، تندخو و پريشان شود، اين موضوع ناشي از خطا و اشتباه والدين و اطرافيان اوست؟ پاسخ هر دو سوال «منفي» است. دوران کودکي همچون بزرگسالي، توام با استرس ها و فشارهاي رواني گوناگوني است. بزرگ شدن کاري بس دشوار و مشکل است. والدين نمي توانند و به عبارتي نبايد جلوي تمامي فشارها و نگراني هاي زندگي را براي کودک بگيرند. هر کودکي بايد سعي کند روشي براي کاستن از بار هيجانات و عواطف تند خود انتخاب کند که هم موجب راحتي و آرامش خيال او شود و هم مورد قبول خانواده، اجتماع و شخصيت خود او باشد. 

عواملی که باعث ناخن جویدن در کودک می شود :

1- فشار محیط بر کودک؛ کودکی که تحت انضباط شدید قرار گیرد وقتی نمی تواند بر موانع پیروز شود به خود فشار می آورد و این فشار باعث اضطراب می شود و در نتیجه برای رهایی از اضطراب، به ناخن جویدن روی می آورد.

2-گاهی ناخن جویدن بر اثر تقلید به وجود می آید کودک ابتدا تقلید می کند و کم کم به صورت عادت در می آید.
3-کودکان خجالتی و کم رو، اغلب دچار این عادت ناپسند می شوند.
4-گاهی هنگام دندان در آوردن و التهاب لثه ها، این عادت در کودکان ایجاد می شود.

روش های جلوگیری :
1- در زمان التهاب لثه ها، وسیله ای در اختیار کودک قرار دهید تا کودک مجبور نشود برای رفع التهاب از انگشتانش استفاده کند.
2- در صورتی که عامل محیطی باعث ناخن جویدن شده باید تا حد امکان سعی کنید فشار روحی بر کودک وارد نشود و از سختگیری نسبت به کودک بپرهیزید.
3- باید نیازهای طبیعی کودک را بشناسید و کاری نکنید که جلو این نیازها گرفته شود؛ نیازهایی مانند بازکردن، خراب کردن وسایل و پریدن. کودک نمی تواند برای مدتی طولانی بدون حرکت و آرام بنشیند. برقراری نظم و انضباط شدید، برای کودک فشار روحی ایجاد می کند.
4- در درس خواندن از او توقع بیش از حد نداشته باشید.
5- پیش از آنکه از لحاظ بدنی آمادگی یابد، از او انتظار نداشته باشید که دفع ادرار خود را کنترل کند.
6- هرگز او را به خاطر ناخن جویدن مورد تمسخر قرار ندهید.
7- دائماً به او تذکر ندهید و ایراد نگیرید.
8- او را با اشیاء مورد علاقه اش سرگرم کنید.
9- سعی کنید وقت بیشتری به او اختصاص بدهید تا تنها نماند.
10- او را در فعالیت های مختلف شرکت دهید.

11- کوتاه کردن ناخن‌هاى بلند به کودکان در زمینه ترک این عادت بسیار کمک مى کند. ناخن هاى کوتاه شده کمتر جویده مى شوند، سعى کنید هرچند روز یک بار ناخن هاى کودک را بگیرید و سوهان بزنید.

چند توصیه به والدین:

1- صبور باشید و آرامش خود را حفظ کنید:

به جای اینکه از ساده ترين عادت ناخوشايند فرزندتان چنان عصباني و خشمگين شوید که با شديدترين شيوه هاي تربيتي درصدد مقابله با آن برآيید، صبورانه و با ملايمت آرامش خود را حفظ کنید و سعي کنید روند تشخيص، درمان و بهبودي فرزندتان را پيگیری کنید و با همکاري ها و حمايت هاي خود مانع از تشديد اوضاع شوید.

2- تا مدتی عادت ناپسند فرزندتان را نادیده بگیرید:

در بسياري از موارد اگر والدين و اعضاي موثر خانواده، عادت ناپسند فرزندشان را تا مدتي ناديده بگيرند پس از مدتي آن عادت به کلي از بين خواهد رفت زيرا يا کودک نيازي به تکرار و استمرار آن ندارد يا اينکه به تدريج بر اثر آن رشد و تحول کودک کاهش خواهد يافت و به کلي از ياد خواهد رفت.

3- سعي کنيد حواس کودک را پرت کنيد:

زماني که درمي يابيد کودک مترصد جويدن ناخنش شده است، سعی کنید حواس او را پرت کنید با او صحبت کنيد (بازي هاي کلامي بهترين روش به حرف گرفتن کودک است) و یا اسباب بازي به دست هاي او بدهيد تا دست هايش درگير بازي با آن شود و فکر ناخن جويدن به سرش نزند. سعی کنید دستهای او را مشغول کنید مثلا از او بخواهید کاردستی درست کند و یا نقاشی بکشد و...

4- کودک خود را انتقاد و تهدید و سرزنش نکنید:

در مواردي بهترين کاري که والدين در مقابل اين عادت فرزندشان مي توانند انجام دهند، آن است که هيچ عکس العملي نشان ندهند. انتقاد، اوقات تلخي، ريشخند کردن، تذکرهاي ممتد مثل« تو مثل ني ني کوچولوها مدام دستت در دهانت است»، يا تهديد و سرزنش کردن مثل «مريض مي شوي دست هايت زشت مي شوند»، هيچ تاثيري در کاهش اين عادت ندارند. آنها بايد از روش هاي حمايتي همه جانبه استفاده کنند زيرا والدين نزديک ترين افراد زندگي کودک هستند که مي توانند او را در اين کار کمک و هدايت کنند. اگر آنها براي کاستن از عادات ناخوشايند فرزندشان از روش هاي تند و خشونت آميز استفاده کنند، نه تنها موجب کاهش آن عادت نخواهند شد، بلکه فشار عصبي بيشتري هم به کودک وارد مي آورند.

5- گاهی بنشينيد و خيلي آرام و با ملایمت و مهربانی درباره ناخن هايش با او صحبت کنيد:

از آنجايي که کودکان مايلند توجه، محبت و حمايت مادر و پدر خود را هيچ گاه از دست ندهند، تلاش مي کنند با انجام خواسته هاي آنان رضايت شان را جلب کنند.  مثلا به او بگوييد اگر ناخن هايش را بجود، انگشتان نازيبايي خواهد داشت و نمي تواند آنها را به سايرين نشان دهد. به او بگوييد زماني که متوجه اين عمل او شويد، با گفتن کلمه يا عبارت خاصي حاضريد به او يادآوري کنيد که دست از جويدن ناخن بردارد و...

6- به دنبال علت ناخن جویدن کودکتان باشید:

بهتر است قبل از آنکه والدين درصدد درمان و بهبودي کودک برآيند، سعي کنند عوامل مختلفي را که مي تواند در تشکيل و تثبيت اين عادت در فرزندشان موثر باشد، بررسي کنند. براي مثال، چه مدت است کودک شروع به جويدن ناخن کرده است؟ آيا اين رفتار او عکس العملي نسبت به فشارها و استرس هاي عصبي است؟ آيا والدين مشاجرات طولاني دارند؟ آيا اخيراً کودک بيمار بوده است؟ آيا کودک در شرايطي خاص (مکان و زمان به خصوصي) مشغول ناخن جويدن مي شود؟ براي مثال، هنگام تماشاي تلويزيون، نشستن در اتومبيل، بازي با همسالان و...

در نظر داشته باشيد تشخيص زماني که کودک ناخن مي جود يا نمي جود، در انتخاب شيوه درمان مي تواند نقش مهمي داشته باشد.  از او بپرسيد چه مواقعي شروع به جويدن ناخن مي کند؟ شايد او دليل به خصوصي را براي اين کار توضيح دهد. ناخن جویدن، بیشتر نشانه تهاجم خفته و اضطراب درونی کودک می باشد. این حالت در بچه های بزرگ تر شایع تر است. کودک از این طریق حالت تهاجمی خود را کنترل می کند و بر اضطراب ها چیره می شود و توجهش را از دنیای خارج قطع می کند و به درون خویش برمی گرداند.

7- فکر نکنيد او عمداً شروع به جويدن ناخن مي کند:

وقتی کودکتان شروع به ناخن جویدن می کند فکر نکنید لجبازی می کند و عمدا ناخن می جود، اين کار براي او به صورت عادتي مستمر درآمده است که احتمالاً قادر نيست جلوي خودش را بگيرد. اگر او واقعاً دوست دارد عادتش را ترک کند، شما مي توانيد به او در اين کار کمک کنيد. 

8- از روش رفتار درمانی استفاده کنید:

والدين مي توانند از روش هاي رفتاردرماني (دادن ستاره يا برچسب هاي عروسکي به کودک) استفاده کنند. طبق اين روش ها، هر روزي که کودک ناخنش را نجوید، ستاره يي به عنوان پاداش به او مي دهند و چنانچه بتواند تعداد اين ستاره ها را به 10 برساند، جايزه و پاداشي دريافت خواهد کرد که موجب تقويت رفتار خوشايند او (يعني نجويدن ناخن) مي شود. براي دختران خردسال، شايد بهترين پاداش مرتب کردن ناخن ها و لاک زدن يا ستاره زدن روي ناخن هايش باشد.  براي مثال، اگر دخترتان سعي مي کند کمتر ناخن هايش را بجود، برايش لاک يا انگشتري بگيريد که بتواند با نشان دادن آن به ديگران، تشويق شود عادت خود را کاملاً ترک کند يا هنگامي که پسرتان درصدد ترک عادت ناخن جويدنش برمي آيد، حتماً او را با خواندن داستان هاي مورد علاقه اش، پارک بردن، نقاشي کشيدن و... سرگرم سازيد و علت تشويق هاي خود را برايش توضيح دهيد. 

9- استفاده از دستکش هاي تزئيني یا چسب زخم های رنگی:

گروهي از کودکان زماني که انگشتان شان را مي بينند، به اين کار مشغول مي شوند. در حالي که اگر انگشتان آنها در دستکش باشد، هم متوجه قول خود مي شوند و هم محرکي خارجي آنان را از اين کار باز مي دارد. 

10- کودک خود را به خاطر عادتش تنبیه نکنید:

سعي کنيد نگرش و ديدي مثبت، سازنده و شفاف نسبت به حل مشکل کودک داشته باشيد. اگر هدف شما خاموش ساختن عادتي ناخوشايند در فرزندتان است، بهتر است آن را ملايم و واضح براي او توضيح دهيد. سرزنش کردن و تنبيه کودکي که عادت به جويدن ناخن هايش دارد، نه تنها روش مقابله مناسبي براي درمان آن نيست، بلکه کودک را عصبي تر و لجوج تر مي کند و همين امر موجب تشديد اين عمل در کودک مي شود.

نکته آخر:

از آنجايي که هر عادتي براي اينکه کاملاً در کودک تثبيت شود، زمان مي خواهد، طبيعي است که براي ترک آن هم، زمان لازم است. در بيشتر موارد، يک عادت چندان طول نمي کشد که عادت به حساب آيد زيرا ممکن است حاصل يک مشکل يا بيماري جسمي باشد. براي مثال زماني که کودکي مدام بيني اش را مي مالد، شايد خشکي يا مجروح شدن مخاط بيني عامل اصلي اين رفتار کودک است، يا کودکي که مدام شست خود را مي مکد، شايد دچار اضطراب و پريشاني مفرط باشد. پس صبورانه علت رفتار کودک خود را بررسی کنید و با مهربانی مادرانه ی خود او را در ترک عادتش یاری دهید.

منابع: سایت راسخون، سایت پزشکان بدون مرز